Besleyici ve lezzetli bir yemekten sonra bile, hiç kendinizi sadece zevk için atıştırmalıklar yerken buldunuz mu? Öyleyse, uzmanların "hedonik açlık" diye tanımladığı bir beslenme alışkanlığıyla karşı karşıya olabilirsiniz. Bilim insanları bu durumu "açlık motivasyonuyla değil, zevk için yiyecek tüketme arzusu" diye açıklıyor. Bu yeme alışkanlığı adını Yunanca "zevk" anlamına gelen "hedone" kelimesinden alıyor. Hedon aynı zamanda Yunan mitolojisindeki zevk tanrıçası. Tüm gönüllü gıda tüketimlerinde bir derece zevk söz konusu olsa da, bu durumda itici güç kalori ihtiyacı olmadığı için, genelde gıdanın kolay bulunduğu ve açlığın nadir görüldüğü topluluklarla ilişkilendiriliyor.

Hedonik açlık nedir?
Vücudumuz, beslenmeden gelen enerjiyle ya da tükettiğimiz yiyecek ve içeceklerden aldığımız kalorilerle çalışıyor. Aldığımızdan çok kalori yaktığımızda, vücudumuz buna iştahımızı artırarak yanıt veriyor. Bunun nedeni, boş olduğunda midemizin, beynimize aç olduğumuzu söylediği bir hormonal sistem olması. Bu durum "fiziksel açlık" diye biliniyor. Bilim insanlarına göre "Hedonik açlık" biyolojik açlık değil, sadece zevk için yiyecek tüketme arzusu. İngiltere'deki Leeds Üniversitesi'nden İştah ve Enerji Dengesi Profesör James Stubbs "Neredeyse herkesin hedonik yeme alışkanlıkları var ve herkes motivasyonu zevk olan amaç odaklı davranışlara sahip" diyor.
"Bazı insanlar için yiyecek başkalarına kıyasla daha büyük bir zevktir."
Prof. Stubbs, yeme alışkanlıklarımızın zevk dışında, çoğunlukla duygular, stres ve rahatsızlıktan uzak durmak gibi değişkenlerle şekillendiğini söylüyor Stubbs'a göre bu durum fiziksel açlık ve hedonik açlık arasındaki ayrımı bulanıklaştırıyor. Peki yiyecekle zevk almak isteyenler, yeşil salataya ya da Brüksel lahanasına mı yöneliyor? Pek öyle değil. Liverpool Üniversitesi İştah ve Obezite Araştırma Grubu'ndan öğretim üyesi ve araştırmacı Dr. Bethan Mead "İyi enerji kaynakları olarak görüldüklerinden, genelde doğal olarak yağ, tuz ve şeker oranı yüksek gıdalara yöneliriz" diyor.
"Verdikleri enerji ve yerken verdiği zevk için bu gıdalar bizi çeker ve bu nedenle zevk veren özellikleri nedeniyle mi (hedonik açlık) ya da fiziksel açlığın biyolojik hissi nedeniyle mi yöneldiğimizi ayırt etmek zor."
Obezite riski
Bu gıdalardaki yüksek yağ, tuz ve şeker oranları da hedonik açlığı tetikleyen faktörler arasında görülüyor. Ve sırf zevk motivasyonuyla sağlıksız gıdalar tüketmek obeziteyle ilişkilendiriliyor. Prof Stubbs "Etrafımız çok lezzetli, edinmesi kolay ve yemeye hazır gıdalarla çevrili. Bu da modern toplumlarda kilo alma ve obezite için ortam hazırlıyor. Dünya genelinde her sekiz kişiden birinin obez olması şaşırtıcı değil" diyor.
Ne yapabiliriz?
Uzmanlara göre, teorik olarak zevk için yemekte herhangi bir sorun yok. Çünkü ödül duygusunu harekete geçiriyor. Ancak fazla yeme, bağımlılık ve obezite alarm zillerinin çalmasına yol açıyor. Ocak 2024'te İnsan Beslenmesi ve Diyetetik güncesi adlı yayında yer alan Türkiye'de yapılan bir araştırmada, hedonik açlık ve obezite arasındaki ilişki ele alındı. Araştırmada, hedonik açlığın fazla kilolu yetişkinlerde arttığı, kendine güvenin azaldığı ve kilo alımıyla birlikte kendini kötülemenin de yükseldiği belirlendi. Peki, hedonik açlık nedeniyle fazla gıda tüketmekten kaçınmak için neler yapmalıyız?
Dr. Mead "Araştırmalar bize insanların kilo verdikçe hedonik açlığın azalabileceğini gösteriyor."
Kilo vermek, yeni yeme alışkanlıkları edinmek ve sağlıklı bir yaşam biçimine geçiş çok insan için kolay olmayabilir. Ancak Prof Stubbs, bu durumun zevk alınan, hedonik bir aktiviteye de dönüştürülebileceğini vurguluyor. "Örneğin, fiziksel aktivitenizi artırmak istiyorsunuz. Size keyif veren aktiviteleri düşünün. Spor salonuna gitmek mi? Belki değil. Arkadaşlarınızla yürümek ya da dans etmek mi? Bilinçli yemek, hedonik açlığa dayalı fazla gıda tüketmekten kaçınmanın bir yolu olabilir. Ancak Prof. Stubbs, "Ama lahana diyet çok uzun sürmez" diye de ekliyor ve bunun yerine gıda tüketimi konusunda daha dengeli bir yaklaşım tavsiye ediyor. "İnsanların hedonik gıda tüketmelerini durdurmak istemiyoruz. Bu zevki sağlıklı beslenmeye doğru yeniden yöneltmek istiyoruz."