2023 yılına ait gelir vergisi beyannameleri Mart 2024 ayında, kurumlar vergisi beyannameleri Nisan 2024 ayında verildi. Bu beyannamelere enflasyon düzeltmesi işlemine tabi tutulmuş bilançolar da eklendi. Yasa gereği 2023 yılında enflasyon düzeltmesinden kaynaklanan kar ve zararın 2023 yılı vergi matrahına etkisi olmadı. Ancak 2024 ve takip eden yıllar için verilecek geçici vergi beyannameleri ile dönem sonunda verilecek yıllık beyannamelerde vergi matrahı enflasyon düzeltmesine tabi tutulmuş bilançolara göre hesaplanacak, bu matrah üzerinden de vergi hesaplanacaktır. Bu yazımda enflasyon muhasebesi ve vergi etkisinin ne olduğu ve nasıl hesaplandığını çok kısa bir şekilde açıklamaya çalışacağım. ENFLASYON DÜZELTMESİ : 213 sayılı Kanunun mükerrer 298 inci maddesinin (A) fıkrasında enflasyon düzeltmesi, “mali tablonun ait olduğu tarihteki satın alma gücü cinsinden hesaplanması” şeklinde tanımlanmıştır. ENFLASYON DÜZELTMESİ YAPILMASI NEDENLERİ : 1. Yüksek enflasyon nedeniyle, 2. Paranın satın alma gücündeki değişimler (düşüş) sonucunda, 3. Satın alma gücü bakımından gerçek durumu ifade edemeyen mali tabloların, 4. Satın alma gücü açısından gerçek durumu ifade eder hale gelmelerini sağlamak üzere, düzeltme tarihi itibariyle, 5. Muhasebesel ve teknik (hesaplama yönü oldukça fazla olan) işlemlere tabi tutulması ve sonucunda işletmelerin reel kar veya zararını bulma faaliyetidir. ENFLASYON DÜZELTMESİ YAPILMASI KOŞULLARI : Fiyat endeksindeki artışın, 1. İçinde bulunulan dönem dahil son üç hesap döneminde % 100’ den ve 2. İçinde bulunulan hesap döneminde % 10’ dan fazla olması, Halinde mali tabloların enflasyon düzeltmesine tabi tutulması zorunludur. Enflasyon düzeltmesi uygulaması, her iki şartın birlikte gerçekleşmemesi halinde sona erer. Şartlardan bir tanesinin gerçekleşmemesi enflasyon düzeltmesi yapma zorunluluğunu ortadan kaldırmaz. Cumhurbaşkanı % 100 olan oranı % 35’ e kadar indirmeye, % 10 oranını % 25’ e kadar artırmaya yetkelidir. ENFLASYON DÜZELTMESİNİ KİMLER YAPACAK : 1. Bilanço esasında defter tutan gelir vergisi ve kurumlar vergisi mükellefleri, 2. Kollektif Şirket, Adi Komandit Şirket ve Adi Şirketler. 3. Münhasıran sürekli olarak işlenmiş; altın, gümüş alım-satımı ve imali ile iştigal eden mükellefler öteden beri enflasyon düzeltmesi şartları gerçekleşmezse dahi yaparlar. ENFLASYON DÜZELTMESİNİ KİMLER YAPMAYACAK : 1. Kazançlarını işletme hesabı esasına(zirai işletme hesabı dahil) göre tespit eden mükellefler 2. Serbest meslek kazanç defteri tutan serbest meslek erbabı mükellefler, 3. Kayıtlarını Türk para birimi dışında başka bir para birimiyle tutmalarına izin verilen mükellefler, 4. Kayıtlarını Türk para birimi dışında başka bir para birimiyle tutmalarına izin verilen, ancak Türk para birimiyle kayıt yapmaya dönen mükelleflerden, Türk para birimiyle kayıt yapmaya başlanılan hesap döneminden itibaren üç hesap dönemi geçmemiş olanlar, 2024 YILI DÜZELTMESİNİN GELİR/KURUMLAR VERGİSİNE (GEÇİCİ DAHİL) VERGİ ETKİSİ OLACAK : 2024 hesap dönemine ait vergi matrahı, düzeltilmiş bilançoya göre tespit edilecektir. Geçici vergi dönemleri ve hesap dönemi sonu itibariyle oluşan kar ya da zarar, “Enflasyon Düzeltme Hesabı” nın bakiyesine göre bulunacaktır. “Enflasyon Düzeltme Hesabı” nın bakiyesi “Enflasyon Düzeltmesi Karları/Zararları” hesapları aracılığıyla “Dönem Karı veya Zararı Hesabı” na devredilerek kapatılacak ve oluşan bakiye türüne göre işletmenin dönem kar ya da zararı görülmüş olacaktır. ENFLASYON DÜZELTMESİNİN VERGİ ETKİSİ : 01.01.2024 tarihi itibariyle bilançoların parasal olmayan pasif toplamlarının parasal olmayan aktif toplamlarından fazla olan mükellefler için 2024 enflasyon düzeltmesi zarar etkisi yaratacaktır. (düzeltilmiş stokların satışı halinde maliyet etkisi ve artırılmış iktisadi kıymet üzerinden ayrılacak amortismanın gider etkisi de karı azaltacaktır.) 01.01.2024 tarihi itibariyle bilançolarının parasal olmayan pasif toplamlarının parasal olmayan aktif toplamlarından az olanlar için 2024 enflasyon düzeltmesi kar etkisi yaratacaktır. (düzeltilmiş stokların satışı halinde maliyet etkisi ve artırılmış iktisadi kıymet değeri üzerinden ayrılacak amortisman gider etkisi de karı azaltacaktır.) Borç tek başına enflasyon gelir etkisi yaratmaz. Borçlu firmalar ile aktifinde bir kıymet oluşturmadıysa borcun negatif ya da pozitif vergi etkisi olmayacak. Borçlu firmalar borç ile stok ya da yatırım yaptıysa ve öz sermayesi yatırımdan daha az ise daha çok vergi ödeyecek. Öz sermayesi borçlarından çok ise daha az vergi ödeyecektir. Öz sermayesi (diğer parasal olmayan pasifler toplamı) duran varlık ve stok toplamından yüksek olan firmalar daha az vergi ödeyecek. Öz sermayesi diğer parasal olmayan pasifler toplamından düşün olan firmalar daha çok vergi ödeyecektir. VERGİ ETKİSİNİ AZALTMAK İÇİN NELER YAPABİLİRİZ : 1. Öz sermayeyi yüksek tutmak esas olup, ihtiyaç varsa acil sermaye artışı yapılabilir. 2. Geçici vergi dönemlerinde veya yıl sonunda stok/duran varlık az olması faydalıdır. 3. Öz kaynaklar içerisinde bulunan iç kaynakların sermayeye ilavesinin bir vergi etkisi yoktur. 4. Öz kaynaklar içerisinde yer alan parasal kıymetlerin sermayeye ilavesi zarar artırıcı etki yaratır. 5. Pasif kalemlere ait enflasyon fark hesapları herhangi bir suretle başka bir hesaba nakledilmemeli veya işletmeden çekilmemeli. Aksi Halde vergiye tabi tutulacaktır. KURUMLAR VERGİSİ VE KAR DAĞITIMI STOPAJ İSTİSNASI : Öz sermaye kalemlerine ilişkin enflasyon fark hesapları, düzeltme işlemi sonucunda oluşacak geçmiş yıl zararları hesabına mahsup edilecek ya da kurumlar vergisi mükelleflerince sermayeye ilave edilebilecektir. Bu işlemler kar dağıtımı sayılmaz. DÜZELTİLECEK MALİ TABLOLAR : Enflasyon düzeltmesi yapmak zorunda olan mükelleflerin 2024 hesap dönemi ve sonraki hesap dönemleri bakımında, enflasyon düzeltme şartlarının oluşması halinde geçici vergi ve hesap dönemlerine ilişkin bilançolarını düzeltme işlemine tabi tutmak zorundadırlar. Bir hesap dönemi içindeki geçici vergi dönemlerinden herhangi birinde düzeltme yapılması halinde takip eden geçici vergi dönemlerinde ve içinde bulunulan hesap dönemi sonunda da düzeltme yapacaklardır. ENFLASYON MUHASEBESİNİN EN TARTIŞMALI KONUSU VERGİ ETKİSİ! Enflasyon düzeltmesinin 2024, 2025 ve 2026 hesap dönemlerinde yaratacağı ilave vergi yükü tartışma konusu olmuştur. Bu iş dünyası ve vergi kamuoyunda tartışılmaya devam ediyor. ENFLASYON DÜZELTMESİNDEN BEKLENEN TAM OLARAK NEDİR? İş dünyasının enflasyon düzeltmesinden beklentisi; mali tabloların uzun yıllar süren yüksek enflasyonun etkisinden arındırılması ve vergileme üzerindeki enflasyondan kaynaklanan olumsuzlukların giderilmesi, fiktif karlar üzerinden vergi ödenmemesi! MEVCUT YASAL DÜZENLEME NASIL BİR SONUÇ DOĞURUYOR? Enflasyon düzeltmesiyle ilgili Vergi Usul Kanunu’nda iki düzenleme bulunuyor: Birincisi, mükerrer 298/A, ikincisi ise geçici 33. Madde! Geçici 33. Madde 2023 hesap döneminde yapılacak enflasyon düzeltmesiyle ilgili. Bu maddeye göre, 2023 hesap dönemi bilançoları, herhangi bir şarta bağlı olmaksızın enflasyon düzeltmesine tabi tutulacak, düzeltmeden kaynaklanan kâr/zarar farkı geçmiş yıllar kâr/zararı hesabında gösterilecek, bu şekilde tespit edilen geçmiş yıl kârı vergiye tabi tutulmayacak, geçmiş yıl zararı ise zarar olarak kabul edilmeyecek. Yani, bu düzeltme 2023 yılı mali kar veya zararını ve dolayısıyla vergi matrahlarını etkilemeyecek. 2023 enflasyon düzeltmesi zorunlu olup, mükelleflerin seçimlik hakkı bulunmuyor. Mükerrer 298/A maddesi ise, 2024 ve sonrası yıllarda yapılacak enflasyon düzeltmesiyle ilgili. Enflasyon düzeltmesi, 2024 ve izleyen yıllarda vergisel sonuç yaratacak! 2023 yılında yapılacak düzeltmenin aksine bu yılların gelir ve kurumlar vergisi matrahlarını etkileyecek. Diğer bir ifadeyle, 2024, 2025 ve 2026 hesap dönemlerinde yapılacak enflasyon düzeltmeleri nedeniyle ağırlıklı olarak ilave bir vergi ödenecek! DÜZELTME NEDEN İLAVE VERGİYARATIYOR?   Enflasyon düzeltmesi; 1. Öz kaynağı güçlü, parasal olmayan aktif varlığı daha düşük kalan işletmelerde gider yönlü - zarar artırıcı, 2. Parasal olmayan aktif varlıkları güçlü, finansmanını borçlanma ile yapan, öz kaynağı düşük işletmelerde (borçlu ve öz sermayesi zayıf) ise, gelir yönlü - kar artırıcı bir etkiye neden oluyor. Diğer bir bakış açısıyla, öz kaynağını ağırlıklı olarak; - Parasal kıymetlerde tutan mükelleflerde ilave gider yazma (kar azaltıcı/zarar artırıcı), - Parasal olmayan kıymetlerde tutan mükelleflerde ise ilave gelir yazma (kar artırıcı/zarar azaltıcı)durumu ortaya çıkıyor. 2024 hesap dönemi ilk geçici vergi döneminden itibaren, düzeltme farkları vergi hesabında dikkate alınacağından, enflasyon düzeltmesi; öz kaynağı güçlü, parasal olmayan aktif varlığı daha düşük olan işletmelerde zarar artırıcı sonuç doğuracak, vergi matrahları fark kadar azalacak. Buna karşılık parasal olmayan aktif varlıkları güçlü, finansmanını borçlanma ile yapan, öz kaynağı düşük işletmelerde ise, enflasyon düzeltmesi kar artırıcı sonuç doğuracak, vergi matrahlarını artıracak ve ilave vergi hesaplamaları gerekecek. DÜZELTME KİMİ NASIL ETKİLİYOR? Türkiye Bilançosuna göre, bankacılık ve finans sektörü dışındaki şirketler yani reel sektör, genel olarak borçlu ve öz kaynak yönünden zayıf bir durumda. Yani, 2024, 2025 ve 2026 hesap dönemlerinde enflasyon düzeltmesi, öz sermayesi güçlü bankacılık ve finans sektöründe gider (zarar) yönlü ; borçlu ve öz sermayesi zayıf finans dışı reel sektör şirketlerinde ise gelir (kar) yönlü bir etki yaratacak. Yani, bankacılık ve finans sektöründe vergi matrahları fark kadar azalacak, reel sektörde ise kara ilave sonuç doğuracak, matrahlarını artıracak ve ilave vergi hesaplamaları gerekecek.Bundan en fazla etkilenecek sektörler ise, gayrimenkul ve satış hızı düşük malları üreten, alıp satan yani stoka çalışan firmalardır. REEL SEKTÖRÜN İSTEKLERİ NEDİR? Öz kaynakları düşük, yatırımlarını yeni borçla finanse eden reel sektör 2024, 2025 ve 2026 yıllarında henüz satılmayan/satılamayan stok ve diğer kıymetlerine ilişkin enflasyon düzeltmesi nedeniyle oluşacak farklar üzerinden ilave peşin vergi ödemek istemiyor. SON SÖZ: Daha işin başındayken, yaratacağı pozitif ve negatif etkiler ile reel sektörün talebi de dikkate alınarak, enflasyon düzeltmesinin vergi etkisinin yeniden değerlendirilmesi faydalı olacaktır. Mali tabloların enflasyon düzeltmesiyle gerçek durumu yansıtır hale getirilmesiyle, bu tablolar üzerinden vergi alınması aynı şeyler değildir. Zaten stoklar ve diğer kıymetler satıldığında satış bedeli ile değerlenmiş maliyet arasında oluşan fark kar veya zarar olarak vergi etkisi yapmaktadır. Hazine ve Maliye Bakanlığı yayınladığı 560 Sıra Nolu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile 2024 yılı 1. geçici vergi döneminde Enflasyon düzeltmesi yapılmamasını, diğer dönemlerde yapılmasını uygun görmüştür.