:Kayıt dışı ekonomi, devletten gizlenen, kayda geçirilmeyen/geçirilemeyen ve bu sebeple denetlenemeyen faaliyetler olarak tanımlanabilir. Dar anlamda kayıt dışı ekonomi yasal, ama belgeye bağlanmamış iktisadi faaliyetleri içerirken, geniş anlamda kayıt dışı ekonomi yasal olduğu kadar yasadışı (uyuşturucu ticareti, kadın ticareti, silah kaçakçılığı, kumar ve fuhuş gibi) faaliyetleri de içine almaktadır. Kayıt dışı ekonomi nasıl tespit edilir? Kayıt dışı ekonomiyi ölçmede genellikle dolaylı ölçme yöntemleri kullanılır. Bu yöntemde, kayıt dışı ekonominin büyüklüğünün ölçülmesinde çeşitli yaklaşımlar uygulanmaktadır. Bunlar; Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) Yaklaşımı, Vergi İncelemeleri Yoluyla Ölçme Yaklaşımı, İstihdam Yaklaşımı ve Parasalcı Yaklaşım'dır. Türkiye'de kayıt dışı ekonomi ne kadardır? Hazine ve Maliye Bakanlığı teşkilatı içinde yer alan Risk Analiz Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele Eylem Planı 2023-2025 dahil olmak üzere resmi raporlarda bir rakam verilmemekle birlikte, Türkiye'de kayıt dışı ekonominin % 30 ile % 40 arasında olduğu tahmin edilmektedir. Kayıt dışı ekonomi küresel bir olgudur, ancak ülkeler içinde ve ülkeler arasında büyük farklılıklar vardır. Ortalama olarak, düşük ve orta gelirli ülkelerde gayrisafi yurt içi hasılanın yüzde 35’ ini, gelişmiş ekonomilerde ise yüzde 15’ ini temsil etmektedir. Kayıt dışı ekonominin ölçülmesi zordur. Bunun nedeni, kayıt dışı ekonomideki faaliyetlerin doğrudan gözlemlenememesi ve çoğunlukla kayıt dışı ekonomiye katılanların hesap vermek istememesidir. Kayıt dışı ekonomi, piyasa değeri olan ancak resmi olarak kayıtlı olmayan faaliyetlerden oluşmaktadır. Taşımacılık işletmelerinden pazar tezgahlarına kadar uzanır. Ülkedeki kayıt dışılığın etkenlerini ele alarak kayıt dışılığın kademeli olarak azaltılmasına yardımcı olacak politikaların uygulanmasına odaklanması önemlidir. Yasa dışı faaliyet gösterdiği ve vergi kaçırdığı gerekçesiyle sektöre yönelik saldırılar çözüm değildir. Kayıt dışı çalışanların, sosyal koruma ve krediye erişiminden yoksun olmaları nedeniyle, kayıtlı sektördeki emsallerine kıyasla daha düşük ücret kazanma olasılıkları yüksektir. Kayıt dışı çalışmanın yüksek düzeyde olduğu birçok ülke ve bölge aynı zamanda yüksek düzeyde yoksullukla da karşı karşıyadır. Kayıt dışı ekonomi, özellikle gelişmekte olan ülkelerde iş güvencesi ve sosyal güvencesi olmayan kişilere istihdam olanağı sağlamaktadır. Kolayca erişilebilen bir ekonomidir. Kayıt dışı ekonominin azaltılmasına yönelik politikaların etkinliğinin izlenmesi ve değerlendirilmesi, gerekli düzenlemelerin yapılması ve uygulanan stratejilerin istenilen etkiyi yaratması açısından büyük önem taşımaktadır. Kayıt dışı ekonomi ekonomik kalkınma sürecinin merkezinde yer almaktadır. Kayıt dışılık, ülkelerin ne kadar hızlı büyüdüğüyle ve toplumsal cinsiyet eşitsizliği de dahil olmak üzere yoksulluk ve eşitsizlikle kritik bir şekilde ilişkilidir. Bazı bireyler ve firmalar kendi tercihleriyle kayıt dışı çalışanların yüzde 85’ i, tercihleri nedeniyle değil, kayıtlı sektördeki fırsat eksikliği nedeniyle güvencesiz istihdamda çalışmaktadırlar. Şu anda milyonlarca insan için tek gelir kaynağını ve kritik bir güvenlik ağını temsil eden kayıt dışı ekonomiyle mücadelede dengeli bir yaklaşım hayati önem taşıyor. Kayıt dışı sektörlerin ekonomi içerisinde büyük paya sahip olduğu ülkeler mevcut potansiyellerinin çok altında büyüme eğilimindedirler. Kayıt dışı firmalar, düşük verimlilik ve sınırlı finansman erişimiyle küçük kalma eğilimindedirler. Ayrıca vergi tabanına da katkıda bulunmuyorlar ve hükümetleri halklarına temel hizmetleri sağlayacak kaynaklardan mahrum bırakmaktadırlar. Kayıt dışı çalışanların yoksul olma ve kayıtlı sektörlerdeki emsallerine kıyasla daha düşük ücret kazanma olasılıkları daha yüksek olmaktadır. Sosyal korumadan, krediye erişimden yoksundurlar ve genellikle daha az eğitimlidirler. Kayıt dışılık toplumsal cinsiyet eşitsizliğiyle ilgilidir. Küresel olarak, çalışan kadınların yüzde 58’ i kayıt dışı sektörde çalışıyor ve kayıt dışı istihdamın en güvencesiz ve düşük ücretli kategorisinde yer alma olasılıkları daha yüksektir. 2011 yılında Suriye Devleti’nde çıkan iç savaş nedeniyle ülkemize gelen mültecilerin sayılarını tam ve doğru olarak bilememekteyiz. Resmi rakamlara göre üç milyon civarında olduğu söylenmesine rağmen bazı siyasilerin on milyonun üzerinde olduğunu söyledikleri bir gerçektir. Bunun dışında Afrika Ülkeleri ile Afganistan ve Pakistan’dan gelen kaçak göçmenlerin sayısının da iki-üç milyon civarında olduğu söylenmektedir. Hal böyle olunca ülkemizde kayıt dışı ekonomi ile mücadelenin zorluğu çok iyi anlaşılmaktadır. Nereden buldun yasası olarak adlandırılan ve torba yasa ile meclise sunulması düşünülen gelir ve giderler arasındaki farkın izahatının istenmesi kayıt dışılığın önlenmesinde bir vergi güvenlik tedbiri olacaktı. Ancak gider incelemesi düzenlemesi tasarıdan çıkarılınca kayıt dışılığın önlenmesi hayli zor olacaktır.