Kayıt dışı ekonomi, devletten gizlenen, kayda geçirilmeyen/geçirilemeyen ve bu sebeple
denetlenemeyen faaliyetler olarak tanımlanabilir.
Kayıt dışı ekonomik faaliyetler nelerdir?
Geniş anlamda kayıt dışı ekonomi, yasal olduğu kadar yasadışı (uyuşturucu ticareti,
kadın ticareti, silah kaçakçılığı, kumar ve fuhuş gibi) faaliyetleri içerirken dar
anlamda kayıt dışı ekonomi yasal, ama belgeye bağlanmamış iktisadi faaliyetleri içine
almaktadır
Kayıt dışı ekonomi nasıl ölçülür?
Kayıt dışı ekonominin büyüklüğü parasal istatistikler kullanılarak da ölçülmektedir.
Parasal yöntemde, sabit oran, işlem hacmi ve ekonometrik yöntemler olmak üzere üç
farklı ölçme yöntemi kullanılmaktadır.
Kayıt dışı ekonomi ne kadar?
Elde edilen sonuçlara göre, 2006 ile 2023 yılları arasındaki 71 dönemlik çeyrek
dönemlerde milli gelire oranla %16 ile %68 arasındaki büyüklüklerde değişen kayıt
dışılık tahmin edilmiştir. 2015 yılından sonraki dönemlerde azalış trendine giren kayıt
dışı ekonomi 2023 yılında % 16 seviyesinde tahmin edilmiştir.
Kayıt dışı ekonomi küresel bir olgudur, ancak ülkeler içinde ve ülkeler arasında büyük
farklılıklar vardır. Ortalama olarak, düşük ve orta gelirli ülkelerde gayrisafi yurtiçi
hasılanın yüzde 35'ini, gelişmiş ekonomilerde ise yüzde 15'ini temsil etmektedir. Kayıt
dışı ekonominin ölçülmesi zordur. Bunun nedeni, kayıt dışı ekonomideki faaliyetlerin
doğrudan gözlemlenememesi ve çoğunlukla kayıt dışı ekonomiye katılanların hesap
vermek istememesidir. Kayıt dışı ekonomi, piyasa değeri olan ancak resmi olarak kayıtlı
olmayan faaliyetlerden oluşmaktadır. Taşımacılık faaliyetlerinden pazar tezgahlarına
kadar uzanır.
Kayıt dışı ekonomi ekonomik kalkınma sürecinin merkezinde yer almaktadır. Kayıt
dışılık, ülkelerin ne kadar hızlı büyüdüğüyle ve toplumsal cinsiyet eşitsizliği de dahil
olmak üzere yoksulluk ve eşitsizlikle kritik bir şekilde ilişkilidir. Bazı bireyler ve firmalar
kendi tercihleriyle kayıt dışı faaliyet gösterirken, tüm kayıt dışı çalışanların yüzde 85'i,
tercihleri nedeniyle değil, kayıtlı sektördeki fırsat eksikliği nedeniyle güvencesiz
istihdamda çalışmaktadırlar. Şu anda milyonlarca insan için tek gelir kaynağını ve kritik
bir güvenlik ağını temsil eden kayıt dışı ekonomiyle mücadelede dengeli bir yaklaşım
hayati önem taşıyor.
Kayıt dışı ekonomi, piyasa değeri olan ancak resmi olarak kayıtlı olmayan faaliyetlerden
oluşmaktadır. Ülkedeki kayıt dışılığın etkenlerini ele alarak kayıt dışılığın kademeli
olarak azaltılmasına yardımcı olacak politikaların uygulanmasına odaklanması
önemlidir. Yasa dışı faaliyet gösterdiği ve vergi kaçırdığı gerekçesiyle sektöre yönelik
saldırılar çözüm değil. Kayıt dışı çalışanların, sosyal koruma ve krediye erişimden
yoksun olmaları nedeniyle, kayıtlı sektördeki emsallerine kıyasla daha düşük ücret
kazanma olasılıkları yüksektir.
Kayıt dışı çalışmanın yüksek düzeyde olduğu birçok ülke ve bölge aynı zamanda
yüksek düzeyde yoksullukla da karşı karşıyadır. Kayıt dışı ekonomi, özellikle gelişmekte
olan ülkelerde iş güvencesi ve sosyal güvencesi olmayan kişilere istihdam olanağı
sağlamaktadır. Kolayca erişilebilen bir ekonomidir. Kayıt dışı ekonominin azaltılmasına
yönelik politikaların etkinliğinin izlenmesi ve değerlendirilmesi, gerekli düzenlemelerin
yapılması ve uygulanan stratejilerin istenilen etkiyi yaratması açısından büyük önem
taşımaktadır.
Büyük kayıt dışı sektörlere sahip ülkeler potansiyellerinin altında büyüme eğilimindedir.
Kayıt dışı firmalar, düşük verimlilik ve sınırlı finansman erişimiyle küçük kalma
eğilimindedir. Ayrıca vergi tabanına da katkıda bulunmuyorlar ve hükümetleri halklarına
temel hizmetleri sağlayacak kaynaklardan mahrum bırakıyorlar.
Kayıt dışı çalışanların yoksul olma ve kayıtlı sektördeki emsallerine kıyasla daha düşük
ücret kazanma olasılıkları daha yüksektir. Sosyal korumadan, krediye erişimden
yoksunlar ve genellikle daha az eğitimliler. Kayıt dışılık toplumsal cinsiyet eşitsizliğiyle
ilgilidir. Küresel olarak, çalışan kadınların yüzde 58'i kayıt dışı sektörde çalışıyor ve
kayıt dışı istihdamın en güvencesiz ve düşük ücretli kategorilerinde yer alma olasılıkları
daha yüksektir.