Her yıl olduğu gibi bu yılda 5 Ocak 2025 günü Adana’nın kurtuluş bayramını büyük bir coşkuyla kutlamış bulunmaktayız. Adana’nın Fransızlar tarafından işgali ve Kuva-yı Milliye kuvvetleri tarafından kurtarılışı makalenin konusunu teşkil etmektedir. İngilizler, 30 Ekim 1918’de imzalanan Mondros Ateşkes Antlaşması gereğince Maraş, Adana, Antep ve Urfa bölgelerini işgal etmişlerdi. İngiltere ile Fransa arasında 15 Eylül 1919’da imzalanan Suriye Antlaşmasıyla ise bu bölgelerin işgal hakkı Fransa’ya devredilmiştir. İstanbul’da kurulmuş olan Kilikyalılar Cemiyeti her ne kadar Fransız işgallerinin haksızlığını beyan edip halkı direnişe çağırsa da, halkı asıl harekete geçirecek olan güç Sivas Kongresi olmuştur. Yine Pozantı Kongresi de başta Adana olmak üzere güney bölgelerinin kurtuluş mücadelesinde önemli görevler üstlenmiştir. Adana’nın savunması sırasında gerek Adana halkının, gerek Kuva-yı Milliye kuvvetlerinin gayretleri olumlu sonuçlar vermiştir. Fransızlar, Türkiye ile 20 Ekim 1921’de imzaladıkları Ankara Anlaşması gereğince askerlerini 5 Ocak 1922’de Adana’dan tahliye etmişlerdi. Dolayısıyla Fransızların Adana’yı tamamen boşalttıkları 5 Ocak günü her yıl Adana’nın kurtuluş günü olarak kutlanmıştır. Her yıl bir öncekinden daha ihtişamlı olmasına gayret edilen kutlamalar, İstanbul ve Ankara Halkevlerinde de yapılmıştır. Kutlamalar Adana’da görsel bir şölen oluşturmuş, ayrıca kutlamalar sayesinde şehre yapılan yatırım ve harcamalar şehrin modernleşmesine de katkı sağlamıştır. Adana ve Havalisinin Fransız İşgalinden Kurtuluşu Fransa ile 20 Ekim 1921’de imzalanan Ankara antlaşmasını Türkiye için siyasi bir zafer olarak kabul etmek gerekir. Bu antlaşma ile Türkiye, doğu meselesinden sonra güney meselesini de çözmüş ve böylece Misak- ı Milli amaçlarını kısmen gerçekleştirmiştir. Millî Hükümetin, Fransa tarafından tanınmasıyla birlikte İngiltere-Fransa arasındaki görüş ayrılıkları da iyice derinleşmiştir. Ayrıca unutulmamalıdır ki; Güney Cephesinde bulunan kuvvetlerin Batı cephesine kaydırılması sonucunda Yunanlılara karşı bu kuvvetlerin kullanılması başarıda kilit bir rol oynamıştır. Yapılan antlaşma gereğince Fransızlar tarafından boşaltılan Adana bölgesinde Tuğgeneral Muhittin Paşa’nın emrinde kolordu yetkisiyle bir Adana Çevresi Komutanlığı kurulmuştur. Bu komutanlığa Adana Vilayeti, İçel (Silifke), Mersin, Kozan, Maraş, Cebel-i Bereket (Osmaniye), sancakları ile Urfa sancağının batısındaki Halep Vilayetinin Suriye sınırının kuzeyinde kalan kısımları içindeki kuvvetler bağlanmıştır. Ankara Antlaşması’nın 5. Maddesine göre 5 Aralık 1921 tarihinde Fransızların tahliye ettiği bölgede, işgal sırasında işlenmiş bütün suçların affedileceği karşılıklı bir genel af yasası çıkarılmıştır. TBMM Reisi Mustafa Kemal Paşa da Büyük Millet Meclisi tarafından af kanununun kabulü sonrasında, Adana’nın tekrar Anavatana geçmesi üzerine, Adanalılara yönelik bir beyanname hazırlamıştır. Ankara Antlaşmasının imzalanmasından sonra yapılan Tahliye Protokolü gereğince Fransızlar 4 Kasım 1921 tarihinden itibaren Kilikya’yı boşaltmaya başlamışlardı. Adana’nın teslim alınmasına üç dört gün kala, işgaller sırasında Adana’nın dışına çıkan Türkler, Pozantı’da toplanmaya başladılar. Ayrıca Adana’yı teslim alacak olan sivil Türk yöneticileri de Pozantı’da bekliyorlardı. Adana ve havalisi komutanı Muhittin Paşa ile Dâhiliye Müsteşarı Hamit Bey, 24 Kasım 1921’de Adana’ya geldiler. Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adına İbrahim Kethüda, Belediye Başkanı Mehmet Fuat ve Yeni Adana gazetesi sahibi Ahmet Remzi’nin de dâhil olduğu heyet, 30 Kasım’da Adana’ya geldiler ve 1 Aralık 1921’de Adana’nın yönetimini Türk Devleti adına teslim aldılar. 1 Aralık 1921 Çarşamba günü Hükümet meydanını hınca hınç dolduran Türklerin sevinç gösterileri eşliğinde Fransız bayrağı indirilerek yerine törenle Türk Bayrağı çekildi. Bütün okullarda yönetimi ise Türk memurları devralmışlardı. Mustafa Kemal’in Adanalılara gönderdiği; “ağırbaşlı olunması ve görevlilerin üstüne düşen görevleri yerine getirmeleri” hususunu içeren mesajı Adanalılar tarafından harfiyen yerine getirilmiştir. Yapılan plana göre 20 Aralık 1921 günü Türk Ordusu Adana’ya girecekti. Askeri ve mülki erkânın hazır bulunduğu Türk askerini karşılama töreninde Tüm Adanalılar da hazır bulunmuş; tören esnasında tarif edilemeyecek derecede coşku ve sevinç yaşanmıştı. Ayrıca tören esnasında kurbanlar kesilerek, tekbir ve dualarla karşılanan Türk ordusu şehre girdiğinde Türk bayrağı da Kolordu binasına çekilmiştir. Fransızların Adana ve civarını boşaltacakları haberinin yayılmasıyla birlikte Kuva-yı Milliye karşısında faaliyetlerde bulunan Hıristiyanların önemli bir kısmı 1 Aralık 1921-4 Ocak 1922 tarihleri arasında bölgeyi terk ettiler. Tahliye Komisyonu kararına göre Fransızlar, Adana ve havalisindeki yerleşim yerlerinden Yenice’yi 19 Aralık 1921’de, Adana’yı 20 Aralık’ta, Tarsus ve Hacıtalip’i 27 Aralık’ta ve Mersin’i ise 4 Ocak’ta tamamen tahliye etmiş olacaklardı. Ayrıca Memure 18 Aralık, Misis 23 Aralık, Ceyhan ve Kozan bölgesi 24 Aralık, Osmaniye 29 Aralık 1921’de; Toprakkale ve Erzin 4 Ocak 1922’de tahliye olunacak ve işgal tamamen sona erdirilecekti. Ayrıca tahliye protokolü gereğince 25 Aralık’ta Gaziantep, 31 Aralık 1921’de ise Dörtyol boşaltılacaktı. Fransızların Adana’daki kuvvetlerini 20 Aralık 1921 tarihinde başlattıkları geri çekme işlemleri, 4-5 Ocak 1922’de tahliye Komisyonu başkanı Kurmay Albay Şükrü Nailî ile Fransız otoritelerinin de katıldığı askeri bir törenle tamamlamıştır (Ener, 1996, s. 254). 5 Ocak 1922 tarihinde yapılan bu tören esnasında Hükümet Konağına, Ulu Câmi ile Saat Kulesi arasına Türk Bayrağı çekilerek Adana’nın düşman işgalinden kurtarıldığı tüm dünyaya duyurulmuştur. Adana şehrinin Türk Birliği tarafından 20 Aralık 1921 tarihinde teslim alınması göz önünde tutularak, 5 Ocak gününün Adana’nın kurtuluş günü olarak kutlanmasının yanlış olduğu kanaati birçok kişide oluşmuş ve çeşitli zamanlarda bazı kişilerce bu görüş dile getirilmiştir. İçişleri Bakanlığı da 1958 yılında kurtuluş Törenlerinin 20 Aralık günlerinde yapılmasını istemiştir. Fakat Ankara İtilâfnamesi gereğince son tahliye tarihinin 4 Ocak 1922 olacağı ve bu tahliyenin Fransızların isteği üzerine uzadığı gerekçe gösterilerek, İçişleri Bakanlığı’nın bu talebine karşı çıkılmıştır. Bir başka karşı çıkış nedeni de, ilk defa kurtuluş bayramı kutlamalarının 5 Ocak’ta yapılması ve “5 Ocak Kurtuluş Bayramı” hatırasının yaşatılmak fikri olsa gerekir. Mahalli kurtuluş günleri kutlamaları her ne kadar 1982 yılında yayınlanan “Mahalli Kurtuluş Günleri, Atatürk Günleri ve Tarihi Günlerde Yapılacak Tören Yönetmeliği” (Resmi Gazete, 5 Nisan 1982: 12-15) ile detaylı bir şekilde düzenlenmekte ise de; bu yönetmelik 19 Mayıs 1930 tarihinde kabul edilen 1624 Sayılı Dâhiliye Vekâleti Merkez Teşkilat ve Vazifeleri Hakkında Kanun’a dayanmaktadır. Kanunun 10’ncu maddesinde Vilayet İdaresi Umum Müdürlüğü’nün İkinci Şubesi’nin görevleri sayılırken bu şubenin millî bayramlardan ve merasimlerden sorumlu olduğu belirtilmiştir (Resmi Gazete, 24 Mayıs 1930: 8940; Şavkılı, 2017: 313). 1930’da söz konusu edilen millî bayramlar arasında muhtemelen kurtuluş günleri kutlamaları da vardı. Adana’nın kurtuluş günü kutlamaları, tek partili yıllar boyunca sistemli ve yoğun katılımlı bir kutlama havasına bürünmüştür. Kurtuluş bayramı, köklü bir gelenek halini alarak günümüzde de kutlanmaktadır. Fransızlar, Türkiye ile 20 Ekim 1921;de imzaladıkları Ankara Anlaşması gereğince askerlerini 5 Ocak 1922;de Adana;dan tahliye etmişlerdi. Dolayısıyla Fransızların Adana'yı tamamen boşalttıkları 5 Ocak günü her yıl Adana'nın kurtuluş günü olarak kutlanmıştır.